Kolejny mit: w Średniowieczu wierzono, że Ziemia jest płaska

    Powszechnie wierzy się, że w okresie Średniowiecza ludzie sądzili, jakoby Ziemia była płaska. Mnóstwo stron internetowych, wiele wypowiedzi, tak odosobnionych internautów jak i pseudo-publicystów wyraża takie przekonanie.

Pierwszym z brzegu przykładem może być Wikipedia:

„W czasie, kiedy Kolumb przygotowywał swoją wyprawę, poruszany był temat kulistości Ziemi. Ewentualne dopłynięcie Kolumba do Indii potwierdziłoby tę teorię. Wiele innych wypraw morskich zostało zorganizowanych w celu udowodnienia teorii kulistości Ziemi przez dotarcie do Indii. Wśród społeczeństwa, a zwłaszcza marynarzy, ciągle żywe były jednak obawy, iż gdzieś na dalekim Atlantyku istnieje jakaś krawędź świata, spoza której nie ma już powrotu”.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Wielkie_odkrycia_geograficzne

Wyjątkowy przykład bezmyślnego powtarzania niesprawdzonych wiadomości.

Większość osób, którym postawimy pytanie o to, kiedy odkryto, że Ziemia nie jest płaska, ale okrągła, odpowie bez wahania, że dopiero Krzysztof Kolumb i Galileusz, narażając się na krytykę i prześladowania ze strony Kościoła, próbowali z narażeniem życia (rzekomo Galileusz) obalać powszechne przekonanie średniowiecznych prostaczków o płaskości Ziemi.

Jednak taki stan wiedzy wielu współczesnych nie jest tylko zwykłą pomyłką, ale najzwyklejszym mitem, zbudowanym na nieprawdzie i bezrefleksyjnie podtrzymywanym. Mit taki, jak wiele innych mitów o Średniowieczu został stworzony w XIX wieku.

To, że Galileusz nie mógł odkryć, iż Ziemia nie jest płaska, jest oczywiste z chronologicznego punktu widzenia. Urodził się przecież w 1564 roku, podczas gdy marynarze Magellana zakończyli swoją podróż dokoła Ziemi 42 lata wcześniej, czyli w 1522 roku.

Oczywiste jest także, że to nie Kolumb odkrył, że Ziemia jest okrągła. Przygotowując się do swej podróży korzystał przecież z dzieła francuskiego kardynała d’Ailly z przelomu XIV i XV wieku (http://pl.wikipedia.org/wiki/Pierre_d’Ailly) Imago mundi, z jego wersji wydanej w roku 1480. To w tej książce Kolumb odnalazł dowody znane już od Starożytności na kulistość Ziemi, a zwłaszcza dowody pochodzące z XIV rozdziału II Księgi traktatu O niebie. Kardynał d’Ailly przytacza też obliczenia długości ziemskiego równika dokonane już przez Eratostenesa (http://pl.wikipedia.org/wiki/Eratostenes) w II wieku p.n.e.

 W tym miejscu uparty zwolennik tezy o średniowiecznej ciemnocie z pewnością zaprotestuje: „Oczywiście, Starożytność odkryła kulistość Ziemi, ale później, wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa, mamy do czynienia z mrocznymi wiekami, gdzie o tych odkryciach zapomniano i kierowano się tylko Biblią i jej nauką o płaskiej Ziemi”. Jednak konia z rzędem temu, kto w Biblii znajdzie tezę o płaskości Ziemi.

Naciągane są wywody jednego z najbardziej zapalczywych „racjonalistów”  naszego Internetu Mariusza Agnosiewicza, który na portalu racjonalista.pl pisze odpowiadając na pytanie czytelnika: Biblia wyraźnie mówi, ze ziemia jest płaska, inaczej nie miałby ten przesąd wyznawców wśród dzisiejszych chrześcijan, a przecież do dziś są tacy, co tego bronią. W Starym Testamencie mówi sie o tym np. u Izajasza, ale te ustępy są jednak dziś skrzętnie fałszowane i « krańce » zamienia sie np. na « strony ». Jednak słowo kanaph oznacza strony, skrzydła, suknie, krańce. Nie ma więc tu żadnego fałszerstwa.

Czy więc z chwilą pojawienia się chrześcijaństwa i odejścia Starożytności ludzie zaczęli myśleć, że Ziemia jest płaska? Czy jakiekolwiek prace średniowiecznych naukowców, filozofów, teologów zawierają przekonanie o płaskości Ziemi?

Pierwszym takim myślicielem był Laktancjusz żyjący na przełomie III i IV wieku, który w swoim dziele Divinae institutiones głosi teorię płaskiej Ziemi, nie powołując się jednak na autorytetu biblijne, lecz na obserwację i logikę. Nie znając pojęcia grawitacji argumentuje pisząc, że nie do pomyślenia jest wyobrażenie sobie, że mogłyby istnieć jakieś miejsca, gdzie rzeczy wisiałyby z dołu do góry. Drugim jest Kosmas Indicopleustes, zwany też Kosmasem z Aleksandrii, który w VI wieku sądził, iż Ziemia kończy się murem, za którym zachodzi Słońce. Jednak jego Topographia Christiana spisana była po grecku a jedyne zachowane rękopisy w liczbie trzech tez były po grecku, więc nie wywarły wielkiego wpływu na myśl europejskiego, łacińskiego Zachodu. Zwłaszcza w Średniowieczu.

I to wszystko.

Nikt więcej w Średniowieczu nie głosił tezy o płaskiej Ziemi. Wręcz przeciwnie. Wszyscy pozostali, chrześcijańscy i średniowieczni myśliciele porównywali Ziemię do piłki (Izydor z Sewilli), a myśliciele z XIV wieku (Buridan i Oresme) spierali się co do tego w jaki sposób obraca się kulista Ziemia.

A oto ilustracja z trzynastowiecznego podręcznika Jana Sacrobosco, De sphaera, z drukowanego wydania z 1478 roku, za: http://ghtc.ifi.unicamp.br/sacrobosco.htm (IX 2007).

 

Czy na jej podstawie sądzić można, że średniowieczni myśliciele podtrzymywali tezę o płaskiej Ziemi?

Na zakończenie cytat z dostępnego w Internecie tekstu ks. bp Andrzeja Siemieniewskiego:

http://www.apologetyka.katolik.pl/inne-polemiki/rone/191/1256-kiedy-ziemia-przestaa-by-paska-redniowiecze-wobec-kulistej-ziemi

 

    Skąd się wziął mit o powszechnej – przed Kolumbem i Kopernikiem – wierze w płaską Ziemię? Głównym twórcą tego mitu był XIX wieczny pisarz Washington Irving. W swojej powieści Historia życia o podróży Krzysztofa Kolumba (History of the Life and Voyages of Christopher Columbus) z 1828 roku Irving opisał wymyślone przez siebie wstrząsające zmagania Kolumba z katolickim klerem, który nie chciał rzekomo dopuścić do podróży w obawie przed utratą okrętów, które spadną przecież z brzegu Ziemi w otchłań. W rzeczywistości zaś Kolumb spotkał się z opozycją, ale z całkiem innego powodu: wszyscy wiedzieli że Ziemia jest okrągła i że ma ok. 40 tysięcy kilometrów obwodu, a więc nie da się dopłynąć z Europy do Indii, gdyż trasa będzie za długa jak na ówczesne możliwości. Gdyby nie spotkana po drodze nieoczekiwanie Ameryka – opozycjoniści mieliby rację!

Dalszymi propagatorami mitu byli dwaj kolejni twórcy fikcji z pogranicza historii: John Draper, ktory napisał Historię konfliktu między religią a nauką (The History of the Conflict between Religion and Science, 1874), i przede wszystkim najsłynniejszy z tego grona Andrew Dickson White ze swoją Historią wojny nauki z teologią w chrześcijaństwie (A History of the Warfare of Science with Theology in Christendom) z 1896 roku. Dopiero więc pod koniec XIX wieku uformował się ten mit i jak widać – do dziś ma się dobrze.